Samenvatting
Compassie maakt het leven lichter. Zelfcompassie bevordert emotionele intelligentie, frustratietolerantie, veerkracht, initiatief en levensgeluk. Het versterkt adequate coping. Je wordt minder zorgelijk, komt gemakkelijker uit je kokerblik en stopt het herkauwen dat somberheid of angst kan veroorzaken. Je komt op goede voet met jezelf te staan. In plaats dat je jezelf bestrijdt, omhul je je met een zachte deken. Compassie maakt het mogelijk lijden te ervaren zonder overspoeld te raken. Dat is geen kattenpis.
Compassie maakt het leven lichter
In het kader van zorg is compassie een belangrijk thema. Kwetsbaarheid, ziekte, beperking, ouderdom en dood zijn onvermijdelijk en horen bij ons bestaan. Compassie helpt om door de woelingen van het leven te laveren, om open en opgewekt te zorgen en niet in de zwaarte van ziekte en pijn weg te zakken. Om stevig op de grond te staan en alles met een kleine glimlach te beschouwen. Compassie laat je hart trillen en gaat samen met de intentie om het lijden in welke vorm ook te verlichten en met wijsheid te handelen. Compassie bevordert het ervaren van warmte, geborgenheid en troost en maakt ons toleranter voor ongemak. Het maakt de zwaarte lichter. Je pakt het leven luchtiger op.
Alleen met het hart kun je goed zien
Antoine de Saint-Exupéry
Compassie is liefde die pijn ontmoet en liefdevol zorgdraagt. Het vermogen om betrokken te zijn bij pijnlijke zaken, bij elk mogelijk lijden. Ik gebruik hiervoor de woorden ‘lastig’, ‘zwaar’, ‘pijnlijk’, ‘ongemakkelijk’, ‘moeilijk’, ‘donker’ of ‘onprettig’. Compassie gaat over het aangaan en uitzoeken van dit soort gevoelens, gedachten en gebeurtenissen. De veelgehoorde uitspraak ‘Je hebt geen problemen, je hebt alleen uitdagingen’ heeft voor mij weinig te maken met compassie en realiteit en lijkt bedoeld om lastige dingen te ontkennen.
Zelfcompassie
Zelfcompassie bevordert emotionele intelligentie, frustratietolerantie, veerkracht, initiatief en levensgeluk. Het versterkt adequate coping. Je wordt minder zorgelijk, komt gemakkelijker uit je kokerblik en ‘zwartetroepstemming’ en stopt het herkauwen dat somberheid of angst kan veroorzaken. Je komt op goede voet met jezelf te staan. Je hoeft jezelf niet met een zweep te slaan om harder te lopen en nog beter je best te doen. In plaats dat je jezelf bestrijdt, omhul je je met een zachte deken. Compassie maakt het mogelijk lijden te ervaren zonder overspoeld te raken. Dat is geen kattenpis.
Compassie is een relationele kwaliteit
Compassie is een relationele kwaliteit en betreft de relatie met jezelf en anderen en de wereld om je heen. In het westen wordt vaak onderscheid gemaakt tussen compassie voor jezelf en compassie voor anderen. In andere delen van de wereld is dit minder het geval. Een mens kan alleen gelukkig zijn als anderen dat ook zijn. Mensen lijden als zij een ander zien lijden.
Compassie vraagt zowel mildheid als moed om ons hart en onze geest te openen, zodat we met zachte ogen en liefde naar ons menselijk tekort kunnen kijken. Door ruimhartig te zijn ontstaat er ruimte om de ander en onszelf in ons hart toe te laten. In het Franse woord courage — ‘lef’ of ‘moed’ — zit het Latijnse cor dat ‘hart’ betekent. Het Hebreeuwse woord lev betekent ‘hart’. Ons hart geeft richting aan ons bestaan en biedt focus.
We hebben moed nodig om onszelf eerlijk vanbinnen te bekijken, om het menselijk lijden en emotionele pijn te aanvaarden en verantwoording en actie te nemen om waar mogelijk leed te beperken of op te heffen. Compassie betreft dus zowel houding als actie.
Hoe meer we ons verzetten tegen pijn en zwaarte, hoe meer we lijden. Als we in staat zijn om pijn te aanvaarden en te integreren, dan lijden we niet of minder. Dan is er gewoonweg pijn. Niet meer en niet minder. Dat geldt ook voor onprettige emoties. Hoe meer we ons hiertegen verzetten, hoe meer ze ons in hun greep krijgen en zich versterken tot destructieve emoties.
Ook al gaat de wind
hier verschrikkelijk tekeer,
het maanlicht sijpelt toch tussen de dakspanten door
van dit vervallen huis.
Izumi Shikibu, tiende eeuw
Dit gedicht drukt voor mij uit wat compassie is. Bij zwaar weer valt het niet mee om het maanlicht te zien. Als je je verzet tegen de wind en het verval of bang bent om in de toekomst te maken te krijgen met ouderdom of ziekte, is er al een onprettig gevoel.
Compassie heeft kwaliteiten van het hart en de geest, zoals wakkere aandacht, vriendelijkheid, inzicht, voorstellingsvermogen, sympathie en empathie. Je ontwikkelt ‘het innerlijk oog’, een innerlijk weten hoe je slim om kan gaan met wisselvalligheden. Het innerlijk oog ziet dingen die het uiterlijk oog niet ziet. Van compassie word je niet moe, omdat compassie gekoppeld is aan dosering. Niet te veel en niet te weinig. Je verdiept inzicht en wijsheid, zodat je de realiteit doorgrondt. Wijsheid is behalve een verstandelijk relativeringsvermogen ook een intuïtief proces en schept helderheid en licht in de duisternis.
De basis van compassie is menselijke waardigheid. Dit betekent dat je de moeite waard bent, dat je 100 procent bestaansrecht hebt. Je weet dit cognitief wel, maar misschien voel of geloof je dit niet. Waardigheid vormt een basis waarop je kan rusten en je verdriet of pijn kan toelaten zonder de angst om door de bodem te zakken of in een diepe put te storten.
Compassie is een kwaliteit die je kunt oefenen. Ik nodig je uit om te experimenteren met deze oefensuggestie.
Oefensuggestie: de zelfcompassiemantra
Onderzoeker Kristin Neff ontwikkelde de zelfcompassiemantra voor momenten van emotionele pijn. Het is een eenvoudige, effectieve oefening in drie stappen:
- Blijf bewust aanwezig bij iets lastigs
- Besef dat het leven imperfect is
- Wens jezelf iets aardigs toe
Voel je vrij om eigen woorden te gebruiken, dat maakt het makkelijker je deze spreuken eigen te maken en te laten aansluiten bij wat je nodig hebt. Drie voorbeeldzinnetjes ter inspiratie zijn:
- Dit is een moment van lijden
- Lijden hoort bij het leven
- Mag ik vriendelijk/geduldig/opgewekt zijn.
Tot slot wens ik jou en de jouwen helende compassie toe!
Deze tekst komt gedeeltelijk uit het hoofdstuk Compassie verlicht het lijden uit Een bron van zorg. Compassievol zorgen in familieverband. Erkenning voor mantelzorgers en professionals. Auteur Mieke Degenaar.